Οι νερόμυλοι ήταν συνολικά εννιά και βρίσκονταν στον άξονα του δρόμου Γουμένισσας-Γρίβας. Αποτελούσαν όχι απλά παραγωγικά και εμπορικά κέντρα, αλλά και σημεία συνάθροισης και πολιτισμού. Εκτός από την παραγωγή αλεύρου λειτουργούσαν και ως σησαμοτριβεία, ενώ κατά τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο αξιοποιήθηκαν και για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

O «Νερόμυλος Γιαπατζή» είναι ένα αναπαλαιωμένο, παραδοσιακό μνημείο και βρίσκεται στη Γουμένισσα στο δρόμο προς τη Γρίβα. Πρόκειται για τον νερόμυλο της οικογένειας Τραϊανού Γιαπατζή. Χτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα και λειτούργησε από το 1860 έως το 1970, οπότε και διέκοψε οριστικά την παραγωγή αλεύρου, αλλά λειτουργούσε έως και το 1980 (αλέθονταν τροφές για τα ζώα). Ο νερόμυλος αποτελεί ένα παραδοσιακό μνημείο και είναι ο μόνος που διασώζεται από τους νερόμυλους που υπήρχαν στην περιοχή. Αποκαταστάθηκε το 2008 από την τρίτη γενιά της οικογένειας Γιαπατζή, τους αδελφούς Χρήστο και Γρηγόρη. Εντάχθηκε στο πρόγραμμα ΟΠΑΑΧ και χρηματοδοτήθηκε εξολοκλήρου, ακριβώς γιατί δεν πρόκειται για παραγωγική μονάδα, αλλά για τη διατήρηση ενός θαυμάσιου παραδοσιακού αρχιτεκτονικού μνημείου, έναν ακόμη κρίκο στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής και στην επισκεψιμότητα της Γουμένισσας. Οι εργασίες αποκατάστασης ξεκίνησαν το Μάρτιο του 2008 και ολοκληρώθηκαν τον Ιούλιο και από τότε είναι επισκέψιμος.

Πηγή στοιχείων: Ομάδα Πολιτιστικού Προγράμματος Β’ Γ.Ε.Λ. Γουμένισσας